Қазақстан Республикасының табиғи монополиялар туралы заңнамасына сәйкес табиғи монополиялар субъектілері (ТМС) бекітілген тарифтер мен инвестициялық қаражаттың ашықтығы мен тиімді пайдаланылуын қамтамасыз етуге бағытталған белгілі бір талаптарды орындауға міндетті.
ТМС жыл сайын, есептік жылдан кейінгі жылы 1 мамырға дейін уәкілетті орган — ҚР ҰЭМ Табиғи монополияларды реттеу комитетіне (ТМРК) келесі деректерді ұсынуға міндетті:
• тарифтік қаражаттың мәлімделген мақсаттарға пайдаланылуы көрсетілетін бекітілген тарифтік сметаның орындалуы туралы есеп;
• инфрақұрылымды модернизациялау, дамыту жобаларын және тарифтік сметада көзделген басқа да іс-шараларды жүзеге асырудағы прогресс көрсетілетін инвестициялық бағдарламаның орындалуы туралы есеп.
Есептер тапсырылғаннан кейін ҚР ҰЭМ ТМРК тарифтік ведомствосы олар түскен күннен бастап күнтізбелік 60 күн ішінде оларды талдайды. Нақты шығыстардың мәлімделген тарифтік көрсеткіштерге сәйкестігі, сондай-ақ инвестициялық бағдарламаның тиімділігін бағалау салыстырып тексеріледі.
Бұл не үшін қажет? Өйткені ТМС есеп беруге ғана емес, сонымен қатар «Тарифті инвестицияға айырбастау» бағдарламасының аясында жабдықты жаңартуды, инфрақұрылымды дамыту жобаларын жүзеге асыруды және тарифті бекіту кезінде мәлімделген басқа да мақсатты көрсеткіштерге қол жеткізуді қоса алғанда, өздеріне алған міндеттемелерін адал орындауға міндетті.
Егер монополистер өз міндеттемелерін орындамаса немесе бөлінген қаражатты игермесе, ҚР ҰЭМ ТМРК және оның аумақтық департаменттері уақытша өтемдік тарифті енгізеді, ал ТМС игермеген қаражат тұтынушыларға тарифтерді төмендету түрінде қайтарылады.
Мәселен, ҚР ҰЭМ ТМРК ағымдағы жылы 2023 жылдың қорытындысы бойынша сумен жабдықтау және су бұру саласында жүргізген тексеру нәтижелері бойынша тарифтерді төмендету түрінде қазақстандықтарға 23,1 млрд теңге қайтарылады — бұл өткен жылмен салыстырғанда бірден үш есе көп. Соның ішінде сумен жабдықтауға 22,3 млрд теңге, су бұруға 0,8 млрд теңге тиесілі. Толығырақ инфографикада берілген.
Сонымен қатар, ҚР-да сумен жабдықтау, су бұру және қалдықтарды жою саласындағы негізгі капиталға инвестициялар өсіп жатыр. 2023 жылдың сәйкес кезеңіндегі 409,8 млрд теңгемен салыстырғанда, ағымдағы жылдың қаңтар-қазан айларында сектордағы капиталдық салымдар 422,4 млрд теңгені құрады. Соның ішінде суды жинауға, өңдеуге және бөлуге — 328,8 млрд теңге, ағынды суларды жинауға және өңдеуге — 76,7 млрд теңге.
Өткен жылдың ішінде сектордағы капиталдық салымдар 2022 жылғы 484,2 млрд теңгемен салыстырғанда рекордтық 598,6 млрд теңгеге жетті. Соның ішінде сумен жабдықтауға 410 млрд теңге, су бұруға 146,2 млрд теңге бөлінді.
Сектордағы инвестициялық белсенділіктің артуы халықтың қауіпсіздігі мен әл-ауқатына тікелей әсер ете отырып, қуатты және жабдықтарды жаңартуға, инфрақұрылымды модернизациялауға және жүргізуге ықпал етеді.
