Қазақстан тұтастай алғанда жұмыс тұрғысынан өте қызықты ел екендігі туралы, бірақ республикаға алға ұмтылатын нәрсе бар екені айдан анық, біз бұл мәселе кешенді және көптеген қырлары бар деп жаздық. ҚР-да әлеуетті қызметкерлер үшін қандай маңызды сәттер өз шешімін табатынын көрейік. Тұрғын үй туралы сөйлесейік.

Тұрғын үй мәселесі әрқашан жұмысшылар үшін және жалпы азаматтар мен келушілер үшін үлкен маңызға ие болды. Мәселен, поляк еңбек нарығының талдаушылары WORKSOL Group жұмыс берушілерді және олардың тұрғын үйдің болуын немесе болмауын ескере отырып, қызметкерді табу мүмкіндігін келесідей бағалайды:
• Баспана жоқ — өте төмен мүмкіндік;
• Ақылы тұрғын үй — бос орынға байланысты орташа мүмкіндік;
• Тегін баспана — бос орынға байланысты орташа / жоғары мүмкіндік.

Егер біз шетелдік ізденушілер туралы айтатын болсақ, кадрлар мамандары атап өткендей, егер бос орын тартымды болса да, бірақ тұру мүмкіндігі болмаса да, бұл үміткерлердің санын бірден 30%–40%-ға азайтады. Дегенмен, динамика үй нарығы үшін де жұмыс істейді, негізі соншалықты сыни емес.

BLG Wonen (The Volksbank тобының бөлігі) нарық мамандары мен DVJ Insights маркетингтік зерттеулер агенттігінің халықаралық зерттеуінің нәтижелері де дәл осылай дейді. Зерттеу Нидерланды, Швеция, Ұлыбритания, Дания және Германиядағы 300-ден астам жұмыс берушілерді қамтыды. Деректер мынаны көрсетеді: төрт жұмыс берушінің үшеуі тұрғын үй көмегі жаңа қызметкерлерді тартуға оң үлес қосады деп санайды. Сондай-ақ, жұмыс берушілер бұл белсенділікті арттыратынын (73%) және қарамағында бар қызметкерлерді (69%) ұстауға көмектесетінін растайды. Қызметкерлер тарапынан тұрғын үй көмегі жұмыс берушіні тартымды етеді, абсолютті көпшілік деп санайды. Әрине, бұл жұмыс берушіні таңдау кезінде еңбек нарығындағы бос жұмыс орындарын сұрыптайтын он кәсіпқойдың алтауы бірден ескеріледі.

Қызметкерлерді тұрғын үймен қамтамасыз ету жауапкершілігін сезінеді және тексерілген жұмыс берушілердің 51%-ы тұрғын үй көмегін көрсетеді, олардың 46%-ы үйді жалға алуға немесе сатып алуға байланысты шығындарды ішінара немесе толық өтейді, 44%-ы тұрғын үй іздеуде көмек көрсетеді. Тағы 37% қызметкерлерге осы мақсаттар үшін компания сақтаған тұрғын үйді ұсынады.

Сонымен қатар, қызметкерлерге тұрғын үй көмегін көрсетпейтін жұмыс берушілердің үштен бір бөлігі (31%) мұны қалай жақсы орындау керектігін әлі білмейтіндіктен жасамайды.

Қазақстанда тұрғын үйге деген қажеттілік көптен бері өткір мәселе болып тұр. Біз бұл туралы үнемі жазамыз (1, 2, 3). Сонымен қатар, қазақстандық жұмыс берушілердің секторды дамытудың негізгі институты — Отбасы банкінің бағдарламасының арқасында бұл сұранысты жабуға тамаша мүмкіндігі бар. Әңгіме компанияларға қызметкерлер үшін тұрғын үй мәселесін шешуге көмектесетін икемді ұсыныстар кешені — «Корпоративтік» өнімі туралы болып отыр.

«Корпоративтік» өнімі шеңберінде Отбасы банкі облигациялар шығару, заемдар беру және жобаларды қоса қаржыландыруға қатысу арқылы ұйымдардың қаражатын тартады. Қызметкерлер үшін жағдай өте жақсы: тұрғын үй заемы бойынша пайыздық мөлшерлеме небәрі 5%-дан (ЖТСМ — 5,2%-дан 5,3%-ға дейін) құрайды. Тіпті бастапқы жарнасыз нұсқалар болуы мүмкін, бұл әсіресе жас мамандарды қызықтырады. Несиелеу мерзімі — 19 жылға дейін.

Ынтымақтастықтың көптеген нұсқалары бар: Бастапқы және қайталама нарықта тұрғын үй сатып алу үшін банкпен бірлескен қызметкерлерді несиелеу бағдарламасы, сондай-ақ, айталық, өздері үй салып жатқан және оларды өз қызметкерлеріне жалға беретін компаниялар үшін Отбасы банкіндегі несиелер арқылы кейіннен сатып алу үшін арнайы ұсыныстар.

Мұндай ынтымақтастықтың тамаша мысалы — Eurasian Resources Group (ERG) құрамына кіретін «ССКӨБ» АҚ қызметкерлерінің тұрғын үй жағдайларын жақсартуға арналған жеңілдікті бағдарлама. Оның қатысушыларына Отбасы банк жылдық 5% мөлшерлеме бойынша заемдар береді (ЖТСМ 5,2%-дан 5,3%-ға дейін). Бұл ретте металлургтер үшін міндетті бастапқы жарна небәрі 10%-ды құрайды. 100 отбасын тұрғын үймен қамтамасыз ету жоспарлануда.

Жалпы, осы өнімнің арқасында қоныс тойын еліміздің әр өңіріндегі кеншілер, металлургтер, энергетиктер, құрылысшылар, оқытушылар, дәрігерлер атап өте алды. Нәтижесінде 1000-ға жуық отбасы өз үйлерінде тұрып жатыр.

Қызметкерлерді тарту және ұстап қалу мәселесі бүкіл әлемде, соның ішінде Қазақстанда да өзекті болып отырғанын атап өткен жөн. Халықаралық еңбек ұйымының мәліметтері бойынша, табысы жоғары елдерде 2023 жылы жұмыс орындарының тапшылығы 8,2%-ды, ал табысы төмен елдерде бірден сыни қауіпті 20,5%-ды құрады.

Тікелей Қазақстанда жұмыс күшімен бәрі де оңай емес: біз халықтың қартаюы туралы, сондай-ақ «ковидтік» беби-бум туралы жаздық, бұл «қарттар мен балалар ұлты» жағдайында жұмыс берушілер еңбекке қабілетті кәсіпқойлар үшін байыпты күресуге тура келетінін көрсетеді.

Ағымдағы жылдың басында ҚР-да жұмыс күші небәрі 9,5 млн адамды құрады. Бұл 15 жастан асқан еңбекке қабілетті халықтың 68,5%-ы және Қазақстанның барлық халқының 47,6%- ы ғана. Салыстыру үшін, бес жыл бұрын көрсеткіштер сәйкесінше 70% және 49,7%, ал он жыл бұрын 71,7% және 52,7% болды.

Сонымен қатар, жұмыспен қамтылғандар (тек жалдамалы жұмысшылар ғана емес, сонымен қатар өзін-өзі жұмыспен қамтығандар) 9 миллионнан астам адамды құрайды, бұл 15 жастан асқан халықтың 65,2%-ы және барлық қазақстандықтардың 45,3%-ы ғана. Яғни, тренд үздіксіз және айқын, ал уақтылы шара қолданбайтын жұмыс берушілер жақын арада кадрлық аштыққа тап болу қаупін тудырады.