Қазақстандықтар еуропалықтар немесе америкалықтар сияқты бақытты өмір сүрмейді, бірақ ҚР тұрғындарының өмірге қанағаттану деңгейі посткеңестік кеңістіктегі басқа елдермен салыстырғанда жоғары. Our World in Data сарапшылары 2022 жылы елдердегі бақыттың орташа балын салыстырды. Зерттеу «Кантрила сатысы» әлеуметтік әдісін қолдану арқылы халық арасында сауалнама жүргізу негізінде жүргізілді. Бұл 0-ден 10 балға дейінгі қарапайым шкала, мұнда максимум — адам өмірін ең жақсы деп бағалау, ал минимум — ең нашар. Мұндай сауалнамалар әлемнің 165 елінде жүргізілді, рейтинг үшін әр ел бойынша орташа балл таңдалды.
Еуропа елдері ең бақытты болып шықты. Үздік бестікке Финляндия, Дания, Исландия, Нидерланд және бір таяу шығыс мемлекеті — Израиль кірді. Он балдық шкала бойынша бұл елдердің тұрғындары өмірге қанағаттану деңгейін 7,4–7,81 балл деңгейінде бағалады. Былтыр Қазақстанда орташа балл 6,14 болған, бұл респонденттердің өз өмірлеріне жартылай ғана қанағаттанғанын білдіреді. Бұл баға бойынша біздің еліміз рейтингтегі 165 елдің ішінде 49-орынға тұрақтады. ТМД-ның қалған елдері нашар нәтиже көрсетті. Ең бақытсыз адамдарды Ауғанстан тұрғындары деп атауға болады.
Зерттеудің авторлары — экономист, Оксфорд университетінің профессоры Эстебан Ортиз-Оспина және талдаушы, Our World in Data-ның негізін қалаушы Макс Розер деректерді салыстыруды пайдалана отырып, бақыттың деңгейі адамдардың әл-ауқатына, әлеуметтік игіліктерге және ментальды денсаулыққа байланысты екенін анықтады.
Сарапшылар сауалнама нәтижелерін жан басына шаққандағы жалпы ішкі өніммен салыстырды. Жан басына шаққандағы ішкі жалпы өнімі жоғары дамыған елдердің тұрғындары өмірге қанағаттанудың жоғары деңгейін көрсетеді екен. Сарапшылар да уақыт өте келе бұл қатынасты байқады: елдің экономикалық әл-ауқатының деңгейі өскен кезде халықтың өміріне қанағаттану деңгейі де жоғарылай түсті. Дегенмен, бұл салыстыруларда көптеген ішкі факторларға, халықтардың менталитетіне байланысты ерекшеліктер бар. Бұл туралы зерттеу авторлары да айтады. Мысалы, Орталық Азия мен ТМД елдерінің ІЖӨ көрсеткіштерінен көріп отырғанымыздай, Өзбекстан мен Қырғызстан тұрғындарының байлық көрсеткіші ресейліктерге қарағанда әлдеқайда төмен. Дегенмен, олар өздерін бақыттырақ сезінеді.
Көптеген дамыған елдерде мұндай сауалнамалар бірнеше ондаған жылдар бойы жүргізіліп келеді. Өмірдің әртүрлі салаларындағы қанағаттану туралы толық ақпарат мемлекеттік әлеуметтік саясатты түзету үшін пайдаланылады. Қазақстан 2011 жылы Our World in Data-ның «бақыт картасына» кірді, сол кезде біздің өмірге қанағаттану көрсеткіші сәл нашарлаған: 5,59 балл. Осы жылдар ішінде ҚР-дағы орташа балл шамамен бір деңгейде сақталып, 2019 жылы ол өсе бастады. Максималды нәтиже — 6,23 балл — 2021 жылы тіркелді, бір жылдан кейін ол аздап төмендеді.
ҚР СЖРА Ұлттық статистика бюросы (ҰСБ) сондай-ақ ұқсас халықаралық әдістемені, 10 балдық рейтингтік шкаласын пайдалана отырып, өмір сапасы бойынша үлгілік зерттеулер жүргізеді. Соңғы рет осы жылдың наурыз айында сауалнама жүргізілген, оған 15 және одан жоғары жастағы 12 мыңға жуық қазақстандық қатысқан. ҚР СЖРА ҰСБ сарапшылары респонденттерді төрт топқа бөлгенін атап өткен жөн: өз өміріне қанағаттанатындар, ішінара қанағаттанатындар, қанағаттанбағандар және жауап беруден қалыс қалғандар.
Нәтижелер соңғы екі жылда өз өміріне қанағаттанатын қазақстандықтардың үлесі қаншалықты төмендегенін көрсетті: 2021 жылғы 61,3%-дан биыл 41,8%-ға дейін. Күрт құлдырау 2022 жылы ғана болды, ол пандемия аяқталып, халықаралық саяси оқиғаларға байланысты елде экономикалық дағдарыстың жаңа кезеңі байқалды. Биылғы көктемде өз өміріне жартылай қанағаттанғандардың үлесі 57,7% болды. Қанағаттанбағандар өте аз болды: бар болғаны 0,4%.
Бір қызығы, Қазақстанның ауыл тұрғындары қалалықтарға қарағанда өз өмірлеріне қанағаттанады. Қанағаттанғандар үлесіндегі айырмашылық айтарлықтай: ауылдарда 46,5%, қалалардағы 39,6%.
ҚР СЖРА ҰСБ сарапшылары қазақстандықтардың өмір сүру сапасына субъективті жауаптарды 36 параметр бойынша бағалады. Біз 11 жалпыламаны таңдадық. Олардың көпшілігінің — экономикалық жағдайы, денсаулығы, білімі, жұмысы бойынша орташа ұпайлары 7,1–7,8 балл аралығында болды, яғни «қанағаттанарлық». Қазақстандықтар өз бетінше баспана сатып алу немесе тұрғын үй жағдайын жақсарту мүмкіндігіне деген көзқарасын біршама төмен бағалады: 5,8 балл. Респонденттерді ауыз судың сапасы толық қанағаттандырмайды: 6,9 балл.
Ұлттық статистикалық қызмет есептерінің кеңейтілген нәтижелері Our World in Data зерттеу авторларының бақыттың байлыққа тәуелділігі туралы гипотезасын растайды. Қазақстанда да бұл айырмашылықтар бар және олар маңызды. Барлық респонденттерді әл-ауқаттың алты тобына бөле отырып, ҚР СЖРА ҰСБ сарапшылары байларға қарағанда кедей қазақстандықтар өз өмірлеріне әлдеқайда аз қанағаттанатынын анықтады. Табысы төмен топтың ұпайлары барлық дерлік санаттар бойынша ең төмен болды. Өмірге қанағаттанудың орташа бағасы 3,2 балды құрады. Табысы төмен жандар ең алдымен тұрмыс жағдайына, отбасының экономикалық жағдайына, баспана алудағы қиындықтарға наразы.
Көптеген санаттар бойынша орта тап 6,9–7,7 балл деңгейінде баға көрсетті. Жауаптарына қарағанда, бақуатты және ауқатты қазақстандықтар бақыттырақ. Олардың жұмысына, тұрмыс жағдайына, баспана сапасына, біліміне көңілі толады. Дегенмен, бұл параметрлердің көпшілігі негізінен байлыққа байланысты.
Сауалнамаға қатысқан қазақстандықтардың 42,4%-ын оптимистер деп айтуға болады. Болашақта олардың әл-ауқаты қалай өзгереді деп ойлайтындарын сұрағанда, бұл респонденттер жақсы өмір сүретініне сенім білдірді. Сонымен қатар, ауылда оптимистер одан да көбірек: 55,1%, қалаларда 36,3%.
Өмірінің жақсы жаққа өзгеретініне сенімді емес, бірақ үміттілердің үлесі 34,7%. Жағдай сол күйінде қалады деп ойлайтындар 18,6% болып шықты. Респонденттердің арасында пессимистер өте аз болды: 4,3%.
